۴ نظریه دربارۀ معاهده در «عالم ذر»

گفتاری از آیت الله العظمی مظاهری در تفسیر آیه ۶۰ سوره یس؛ 

* معاهده در عالم ذر

خداوند در آیه 60 سوره یس می فرماید: «أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یا بَنی‏ آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّیْطانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبین‏»

اى فرزندان آدم مگر با شما عهد نکرده بودم که شیطان را نپرستید زیرا وى دشمن آشکار شماست.

در این که ما یک عالم «ذر» داریم هیچ اشکالی نیست هم قرآن و هم روایات فراوانی بر آن دلالت دارد. علامه مجلسی(ره) بیش از صد روایت برای عالم ذر در بحارالانوار آورده ‌اند.[1]

قرآن‌ کریم نیز می ‌فرماید: «وَ اِذْ اَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنی آدَمَ مِنْ ظُهورِهِمْ ذُرِیَّتَهُمْ وَ اَشْهَدَهُمْ عَلی اَنْفُسِهِمْ اَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالوا بَلی شَهِدْنا اَنْ تَقُولوُا یَوْمَ القِیامَةِ اِنّا کُنّا عَن هذا غافِلینَ» [2]

از ذریه آدم، از این انسان، عهد گرفتیم و به او گفتیم «اَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ»‌ آیا من پروردگار شما نیستم؟ این گرفتن پیمان در عالم ذر بوده است. حال عالم ذر کجاست؟ کی بوده؟ چیست؟ این بحث مفصلی می ‌خواهد. بسیاری از بزرگان مثل شیخ ‌الرئیس قائلند که روح قبل از بدن بوده است «الارواح جنود مجندة» ارواح تمام انسان ‌ها قبل از ابدانشان بوده است.

* عالم ذر از نظر بزرگان

قول نخست: شیخ ‌الرئیس در شعر "همامیه‌"اش روح را در بدن، به مرغی در قفس تعبیر کرده و می ‌گوید: عالم ذر چنین است، یعنی از ارواح همه انسان ها بیعت گرفته شده است. همه ‌شان گفته ‌اند: بله. ولی وقتی در این دنیا آمده ‌اند، تقلید، همه چیز را از یادشان برده است. تقلید آباء و اجدادی، حزبی، گروهی و محیطی سبب شده است که اینها آن «اَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ»‌ را فراموش کنند.

قول دوم: مرحوم صدرالمتألهین(ره) قبول ندارد که روح قبل از بدن باشد، او می‌ گوید: روح «جسمانیۀ الحدوث و روحانیۀ البقاء» است و مراد از عالم ذر یعنی یک مرتبه ‌ای از علم خدا که به آن عالم تقدیر می ‌گویند.

مسلم است قبل از خلقت این کره و قبل از عالم هستی، عالم هستی در علم خدا موجود بوده است. می ‌گویند، آنجا در مرتبه علم خدا عالم ذر معاهده شده و همه ‌شان گفته ‌اند: بله.

قول سوم: استاد بزرگوار ما، علامه طباطبایی(ره) عالم ذر را آن بُعد معنوی و جنبه ید ربی انسان می ‌دانند.

توضیح: انسان با خدا رابطه دارد. به خودش که نظر کنیم، یک چیزی و اگر با نظر او به خالق برسیم چیز دیگری است. با این که خیلی این مثال ناقص است اما برای تقریب به ذهن بد نیست.

شما یک وقت به یک چراغ برق نگاه می ‌کنید، اما توجه دارید که جریان این برق به کارخانه وابسته است. در این نظر، استقلالی برای این لامپ نمی ‌بینید، هر چه می ‌بینید از مرکزی می ‌دانید که این نیرو را ایجاد کرده، چون آن نیرو هست، آن لامپ روشن است و اگر آن نباشد، این هیچ است.

گاهی هم این طور نیست، شما این لامپ را در نظر دارید که الآن روشن است و اطاق را روشن می ‌کند. خوب نظرها با هم فرق می‌ کنند. یکی نظر به لامپ است که معلول و وابسته است و دیگری به دنبال علت و مولد برق است.

در انسان و عالم هستی نیز چنین است، یک نظر روی جنبة ید ربی است، در این نظر وقتی انسان نگاه کند، به قول قرآن همه چیز جز خدا فانی است و از همین جنبه هست که عالم هستی تسبیحِ خدا را می ‌کند. چرا که نظر به علت کل عالم هست و بقیه همه وابسته به او، که هیچ استقلالی ندارند.

«لا اِلهَ اِلاّ هُوَ کُلُّ شِیٍ هالِکٌ اِلاّ وَجْهَهُ»[3]

«یُسَبِّحُ‌ لِلّهِ ما فِی السَّمواتِ وَ ما فِی الاَرْضِ وَ هُوَ العَزیزُ الحَکِیمُ»[4]

«یُسَبِّحُ لِلّهِ ما فِی السَّمواتِ وَ ما فِی الاَرْضِ لَهُ المُلْکُ وَ لَهُ الحَمْدُ»[5]

یک نظر هم به عالم هستی است، این میز، عینک، کتاب و انسان، این جنبه ید خلقی است، یعنی نگاه و نظر به خویش.

استاد بزرگوار ما علامه طباطبایی (ره) می‌گویند:‌ مراد از عالم ذر آن جنبه ید ربی است که یک دفعه هم موجود می ‌شود.

«وَ ما اَمْرُنا اِلاّ واحِدَهٌ کَلَمْحِ البَصَرِ»[6]

ادامه در لینک اصلی

http://hawzahnews.com/detail/News/389304