به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: «توسل و واسطه قرار دادن صلحا و اولیاء برای تقرب به خداوند است تا اینکه خداوند به اعتبار مقام و ارزش این شخصیت ها ما را بپذیرد و قبول کند و اگر خطایی مرتکب شده ایم از گناهان ما بگذرد چون آنها نزد خدا جایگاه و مقام دارند و خدا حرف شان را می شنود لذا از خدا می خواهیم به سبب این واسطه از خطاها و گناهان ما بگذرد و به وسیله آن بزرگواران ما را هدایت کرده و دستگیری کند.»؛ این جملات بخشی از سخنان حجت الاسلام عباس جعفری فراهانی، پژوهشگر فِرَق اسلامی است که در گفت وگو با شبستان مطرح کرده و در ادامه مشروح آن به حضورتان تقدیم می شود:
با توجه به اینکه در ایام حج قرار داریم و حجاج ایرانی عازم بیت الله الحرام شده اند، یکی از مسایل مبتلابه که بعضاً سبب مشکلاتی برای زائران ایرانی می شود، اعتقاداتی است که شیعیان و به ویژه شیعیان ایرانی دارند. البته این اعتقادات در کلام حضرت رسول(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) آمده است با این وجود در صورت مشاهده، ماموران سعودی برخورد می کنند، مثل توسل و تبرک کردن؛ اساساً توسل در فرهنگ اسلام چه جایگاهی دارد و پاسخ شبهاتی که به دلیل این آموزه به شیعه وارد می شود، چیست؟
قبل از پاسخ به این پرسش مقدمه ای را بیان می کنم. اسلام، دینی جامع و کامل است که نظر به هدایت و رشد و سعادت کل انسان ها دارد، به عبارت دیگر، از تعالیم اسلام که در قرآن و روایات صحیح از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) آمده به دست می آوریم که هدف خداوند از نزول قرآن، ارسال کتب و رُسل، هدایت کل بشریت است و نباید برخلاف برخی که نگاه خاصی به تعالیم اسلام دارند و می گویند اسلام در منطقه خاصی مثلا در جزیرة العرب ظهور کرده و هدف اش هدایت برخی انسان ها در کره زمین بوده است، فکر کرد. قطعاً این اشتباه است. لذا باید نگاه مان را فراتر و وسیع تر گرفته و توجه کنیم که خداوند هدایت کل جهان بشریت را در نظر گرفته و از ارسال رسل سعادت کل انسان ها اعم از زن و مرد، در طبقات و زبان ها و ملیت های مختلف را در نظر داشته است.
با این نگاه، می بینیم که انسان ها در برخورد با تعالیم اسلام به دلایل مختلف از جمله اینکه در چه خانواده، در چه منطقه ای، با چه افکار و تعالیمی رو به رو بودند نگاه شان به مساله دین و اسلام، یک نگاه خاص است. پس نباید سخت بگیریم به اینکه چرا همه انسان های جهان وقتی که قرآن را می شنوند یا حرف های پیامبر(ص) را می خوانند، هدایت نشده و ایمان نمی آورند. از ملتی که مدت ها در جهان مسیحیت زندگی می کرده یا در یهودیت، یا بودائیسم، نمی توان انتظار داشت که در برخورد با اسلام و روایات ایمان آورده و مسلمان شود. به این دلیل که زمان و فرصت لازم است که آنها خوب متوجه شده و درک کنند که هدف و فلسفه آیات و روایات چیست؟
همان طور که در قرآن کریم آمده، هدف از خلقت جنّ و انس، عبادت پروردگار است «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ»؛ البته قبل از عبادت باید معرفت وجود داشته باشد، باید خدا را شناخته و به او اعتقاد داشته باشیم و بعد تکامل پیدا کرده و به سعادت برسیم. این گونه است که انسان ها از بدی ها دور می شوند و بعد از اعمال نیکی که انجام می دهند به جرگه سعادتمندان می پیوندند.
در تعالیم اسلام بخشی مربوط به ایدئولوژی و یک بخش به جهان بینی مربوط می شود. جهان بینی مربوط به مسایل معرفتی است یعنی نگاه و شناخت و معرفت انسان ها به جهان آفرینش، هدف خلقت و به طور کلی اصول پنج گانه دین. البته برخی مسلمانان دو اصل را یعنی عدل را قبول ندارند و نسبت به امامت نگرش خاصی دارند، ولی شیعیان نگاه دیگر و کامل تری دارند که در آن هر پنج اصل به عنوان اصول و بنیان دین دیده می شود.
از سوی دیگر یک بخش به ایدئولوژی باز می گردد یعنی رفتار و اعمال انسان ها که در دین اسلام در قالب فروعات یازده گانه مطرح می شود. اما در مورد ایام حج و سوالی که مطرح شد. توجه داشته باشیم که در این ماه مسلمانان از نقاط مختلف جهان به مکه می آیند و در مناسک حج که جنبه های مختلفی دارد، شرکت می کنند؛ قرآن کریم نیز اشاره می کند که ما حج را محل ارتباط انسان ها با هم گرفتیم که یکدیگر را ببینند، در مورد مشکلات بحث و در کنار آن عبادت کنند. آنها در محل امن الهی هستند و هیچ آزاری نباید متحمل شوند.
حال در این میان از جمله کارهایی که مسلمانان در ایام حج به عنوان شیعیان و پیروان اهل بیت و دوازده امام(ع) انجام می دهند، بحث توسل است، توسل یکی از دستورات مهم دینی است، چنانچه خداوند در آیه 35 سوره مبارکه مائده می فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ». «اى کسانى که ایمان آورده اید از خدا پروا کنید و به او [توسل و] تقرب جویید و در راهش جهاد کنید باشد که رستگار شوید». در اینجا خداوند تقوا را وسیله برای هدایت و رستگاری قرار داده است.
منظور از وسیله چیست؟
در بحث اینکه وسیله چیست؟ مفسران قرآن شریف نظرات مختلفی دارند. برخی بر این اعتقادند که وسیله، یعنی همان ابزاری که به واسطه آن انسان به چیزی نزدیک می شود. برای ملموس شدن بحث مثالی را عنوان می کنم، در دستگاه پادشاهی، ریاست جمهوری، یا در دستگاه حکومتی یک شهر اگر دسترسی به آن مسوول نباشد افراد می روند و دیگران را واسطه قرار می دهند تا به خواست خود برسند. ما نیز وقتی می خواهیم به خداوند تقرب کنیم باید وسیله قرار دهیم، در روایات، پیامبران و اولیا و صلحا وسیله معرفی شده اند. افرادی که اولیای الهی هستند و تقرب و جایگاه خاصی دارند، پیامبران الهی، ائمه معصومین(ع)، همه وسیله هستند لذا ما آنها را در درگاه الهی و خداوند واسطه قرار می دهیم.
این توسل و واسطه قرار دادن برای تقرب به خداوند است تا اینکه خداوند به مقام و ارزش این شخصیت ها ما را بپذیرد و قبول کند و اگر خطایی مرتکب شده ایم از گناهان ما بگذرد. چون آنها نزد خدا جایگاه و مقام دارند و خدا حرف شان را می شنود لذا از خدا می خواهیم به این واسطه از خطاها و گناهان ما بگذرد و به وسیله آن بزرگواران ما را هدایت و دستگیری کند.
آیا توسلاتی که حجاج در مدینه و مکه انجام می دهند و شفیعان را واسطه بین خود و خدا می کنند از نظر شرعی تایید دارد؟
حجاج در این ایام به مکان های خاصی در مکه و مدینه می روند و بعد از عبادت خداوند و تضرع به درگاه او، در کنار زیارت مقابر مقدس انبیای الهی از جمله پیامبر(ص)، ائمه معصومین(ع) و شهدای اسلام که در بقیع و منطقه احد مدفون اند و یا شخصیت های دیگری که در مکه هستند به زیارت می روند و از خداوند می خواهند به واسطه آنان حاجات شان را بدهد و این موضوعی کاملاً قرآنی و شرعی است.
توسل اصل مسلم دینی است و با فطرت انسان و آیات الهی سازگار است و تنافی و تعارضی با آن ندارد. برخی شخصیت های وهابی می گویند توسل، شرک و کفر است، این درست نیست چون ما ائمه(ع) را عبادت و پرستش نمی کنیم، اگر اشکال بگیرند که توسل شرک است، می توانیم آیات فراوانی را در تایید آن ذکر کنیم.
مانند توسل حضرت آدم(ع) که وقتی به دلیل خطایایش از بهشت به زمین رانده شد، به مقام اولیای الهی از جمله پیامبر اسلام(ص) توسل پیدا کرد، همچنین است داستان انبیای دیگر الهی مانند حضرت یوسف(ع). نمونه دیگر عبارت است از توسل امیرالمومنین امام علی(ع) به پیامبر(ص)، توسل صحابه مثل ابوبکر به پیامبر(ص) و ... یا توسل امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) به پیامبراکرم (ص).
نتیجه آنکه حجاج از ملیت های مختلف از جمله شیعیان و پیروان اهل بیت(ع) که در ایام حج به زیارت خانه خدا و زیارت قبر پیامبر(ص) می روند در کنار اعمال و مناسک واجب حج، توسط زیارت هم به خدا تقرب پیدا کرده و توسل به این اولیاء دارن؛ مهم آنکه توسل هیچ تنافی با دستورات اسلام و آیات قرآن و روایات ندارد بلکه باعث ارزش و تکامل عمل و رفتار آنها و پذیرش اعمال از سوی خداوند می شود.
بسیاری از این اعتقادات بعضا سبب می شود که مباحثی میان حجاج پیش بیاید، استدلال و احتجاج در این مواقع باید چگونه باشد؟
در شیوه و رفتاری که حجاج باید داشته باشند چند مساله وجود دارد. اولا با روحیه صلح و صفا و دوستی با حجاج دیگر مواجه شوند. یعنی قصد و هدف اولیه شان این باشد که به این مکان مقدس برای عبادت خداوند و ملاقات سایر مسلمانان آمده اند. باید توجه کنند که آنها نیز مسلمان هستند و نباید به دلیل رفتار و نوع گفتارشان، رفتاری غیر از رفتاری داشته باشند که با هموطنان خود دارند. به دو دلیل، نخست آنکه مسلمان هستند و به خدا اعتقاد دارند و و دوم آنکه همه انسان ها از هر رنگ و پوست و زبان و ملتی و منطقه ای در درگاه الهی از ارزش برخوردارند. چنانچه خداوند در سوره اسراء (آیه 70) فرمود: «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا». امیرالمومنین امام علی (ع) هم در نامه ای که به مالک اشتر نوشتند: «... وأشعِرْ قَلبَکَ الرَّحمَةَ لِلرَّعِیَّةِ، والمحبَّة لَهُم، واللُّطفَ بهِم، ولاتَکونَنَّ علَیهِم سَبُعا ضارِیا تَغتَنِمُ أکلَهُم؛ فإنَّهُم صِنفانِ: إمّا أخٌ لَکَ فی الدِّینِ، أو نَظیرٌ لَکَ فی الخَلقِ، یَفرُطُ مِنهُمُ الزَّلَلُ، وتَعرِضُ لَهُمُ العِلَلُ، ...».
بنابر این، در بحث هایی که میان حجاج می شود باید بر اساس تعالیم قرآن و سنت پیامبر(ص) و معصومین(ع) پیش رفت و حاجیان عزیز توجه کنند که قرآن در موضوعات مختلف از جمله همین بحث توسل و شفاعت چه اشاراتی داشته است.
نکته سوم این است که از نزاع و درگیری و کینه ورزی و جدال و بداخلاقی پرهیز کنند که این خلاف دستورات الهی و پیامبر اکرم(ص) و معصومین(ع) و مراجع عظام تقلید و آداب حج اسلامی است. بلکه لازم است حجاج گرامی با روحیه محبت و با آداب و اخلاق اسلامی و بر اساس تعالیم و شریعت کامل محمدی و نبوی(ص) رفتار کنند. اگر ملت های مسلمان در کشورهای اسلامی و غیر اسلامی تصمیم بگیرند که اختلافاتشان را کنار بگذارند و به حکام فاسد و جائر کشورهای خود توجه نداشته باشند، قطعا خداوند آنها را نصرت و یاری خواهد کرد.
از طرف دیگر اگر حکام کشورها این دوستی و صمیمیت میان ملت های خود را ببینند، مجبورند تحت اراده و تصمیم ملت ها حرکت کنند و از بدرفتاری با مسلمانان و شیعیان و پیروان اهل بیت(ع) اجتناب خواهند کرد، بویژه در این اوضاع و احوال کنونی که استکبار جهانی با انواع ابزارها درصدد تضعیف قدرت سیاسی و اقتصادی مسلمانان و قتل و کشتار آنان است. برای نمونه قتل و کشتار و ویرانی که عوامل فاسد گروه های تکفیری امثال طالبان و القاعده و داعش و ... وابسته به حکام آل سعود با حمایت آمریکای جنایتکار و حامیان او در حق مردم افغانستان و عراق و سوریه اعمال کردند و الان با مردم رنجدیده و مظلوم یمن انجام می دهند که هر انسان با وجدانی با دیدن تصاویر کشتار کودکان و زنان و مردان و تخریب خانه هایشان می بایست از غم و اندوه ناله بزند و اعتراض خود را به گوش وجدان های خفته جهان برساند.
در پایان از حجاج عزیز که موفق به شرکت در مراسم حج و حضور در مکان های مقدس حرمین شریفین شده اند و دیگر مسلمانان جهان می خواهیم که با تضرّع از خداوند بزرگ و اولیایش بخواهند تا ظلم و ستم را از سر مسلمانان و ملت های اسلامی بردارد و توطئه های دشمنان را خنثی نماید، ان شاء الله.
لینک اصلی و مرتبط
http://www.shabestan.ir/detail/News/719960
http://iqna.ir/fa/news/3735949/%D8%AA%D9%88
http://abwa-cd.com/fa/News/View/15179/%D8%AA%D9
http://hawzahnews.com/detail/News/457838
