اشاره:
آیتالله محمدهادی یوسفیغروی از جمله اساتید، پژوهشگران و تاریخنگارانی است که سالهاست همه همت خود را صرف ارائه روایتهای دست اول و بدون خدشه از تاریخ صدر اسلام و دوره حیات پیامبر(ص) و اهلبیت(ع) کرده است.
مجموعه پژوهشهای تاریخنگارانه او در کتاب «موسوعة التاریخ الاسلامی» در 8 جلد گرد آمده که خوشبختانه 4 مجلد آن با عنوان «تاریخ تحقیقی اسلام» به فارسی منتشر شده است. اثر پژوهشی دیگر ایشان بازآفرینی مقتل ابیمخنف است با عنوان «وقعةالطف» که امسال ترجمه فارسی آن با عنوان «مقتل سیدالشهداء(ع)» منتشر شده است. دقت نظر و جستوجوهای استاد یوسفی غروی در منابع کهن سبب شده است که روایت ایشان از تاریخ صدر اسلام متفاوت از روایتهای رایج باشد.
در گفتوگوی زیر به وقایع پس از رحلت پیامبر(ص) و ماجراهایی که منجر به شهادت فرزند ایشان حضرت فاطمه(س) شده، پرداختهایم.
- وقتی به تاریخ رحلت پیامبر(ص) و ماجراهای پس از نگاه میکنیم، تمایز و ایجاد ترتیب دقیق تاریخی میان وقایع کمی دشوار است. برای خیلیها مایه تعجب است که چگونه در یک بازه زمانی کوتاه مثلا 75 روزه یا 95 روزه این همه اتفاق رخ داده است. آیا ترتیب وقایع به همان گونهای است که ما اکنون تصور میکنیم؟
مرحوم شیخ مفید در کتاب الارشاد ... تعبیری دارند؛ هنوز آب غسل کفن پیامبر(ص) خشک نشده بود که مردم ریختند به غصب حق خلافت حضرت علی(ع)). این تعبیر بیشتر تمثیلی است برای سرعت و شتابی که غاصبان خلافت در انجام کارشان داشتند. اما در سالهای بعد این تعبیر به این شکل درآمد که هنوز آب غسل کفن پیامبر خشک نشده بود که ریختند به در خانه حضرت علی(ع) و آن اتفاقات برای همسر گرامیشان حضرت فاطمه زهرا(س) پیش آمد. بسیاری گمان میکنند که بعد از ماجرای سقیفه بنیساعده و تعیین خلیفه بلافاصله ماجرای هجوم به خانه حضرت اتفاق افتاد، درحالیکه وقتی وقایع تاریخی را مرور میکنیم میبینیم که عملا میان این وقایع فاصله زمانی وجود دارد و اینگونه نیست که در روزهای رحلت پیامبر(ص) اتفاق افتاده باشد. اما چون سالها از این تمثیل استفاده شده و حتی به ادبیات و شعر شاعران و منبرها و خطابهها هم راه یافته است برای همین تفکیک این دو موضوع کمی دشوار بهنظر میرسد.
- نخستین اعتراضها به تغییر خلافت کی اتفاق افتاد؟
در روزهای آخر حیات پیامبر(ص)، ایشان سپاهی را به رهبری جوان کم سن و سالی به نام اسامةبنزید تدارک دیدند برای حرکت به منطقه بلقاء در شام که تحت حاکمیت امپراتوری روم شرقی بود. بعضی از صحابه از جمله خلفای اول و دوم بهرغم دستور پیامبر(ص)، به بهانه حال نامساعد پیامبر(ص)، از همراهی سپاه اسلام سر باز زدند. در همین حین پیامبر(ص) رحلت کردند و ماجرای سقیفه پیش آمد.یکی از نخستین اعتراضهایی که به خلیفه جدید صورت گرفت اعتراض بریدهبنحصیب اسلمی بود؛ کسی که پرچمدار سپاه اسلام به رهبری اسامة بن زید بود.
نکته دیگری که در این میان قابل توجه است این است که قبیله بنی اسلم تقریبا همزمان با رحلت پیامبر(ص) برای خرید آذوقه به مدینه آمدند. خلیفه دوم، عمر که نقش زیادی در تغییر نظر مهاجر و انصار و تعیین ابوبکر به خلافت داشت به اعضای قبیله بنیاسلم گفت که من آذوقه شما را تأمین میکنم شما به کمک من بیایید تا در کوچه و بازار مدینه برویم و هر کسی را که دیدید به نزد خلیفه بیاورید تا با خلیفه جدید بیعت کند.