به مناسبت سالروز صدور فرمان مشروطیت
14 مرداد ماه سال 1397 شمسی، برابر با یک صد و دوازدهمین سال روز صدور فرمان مشروطیت است. 14 مرداد ماه 1285 هجری شمسی، مظفر الدین شاه قاجار با خواست چهارگانه متحصنین در قم، شهر ری و... که شمار آنان به بیش از ده هزارتن رسیده بود موافقت کرد و دستور داد که کالسکه های سلطنتی و درشکه های موجود در تهران برای باز گرداندن متحصنین به شهرری فرستاده شوند و در تهران با عین الدوله(رئیس الوزراء) برای اجرای خواست های خود مذاکره کنند
انقلاب «مشروطیت» با گران شدن قند و شکر به علت جنگ ژاپن و روسیه در خاوردور، آغاز شد و روی بهای سایر اجناس تاثیر گذاشته بود، زیرا که علاء الدوله(حاکم تهران) بدون توجه به علت گرانی که از خارج تحمیل شده بود چند تاجر از جمله سید هاشم قندی را فلک کرده بود که بازاریان به روحانیون متوسل و اعتراض و اعتصاب و تحصن آغاز شد.
مقاله گزارش گونه پیش رو، به قلم اینجانب، در پی روشن ساختن زمینه بروز، علل ایجاد کننده و شرح حوادث دوران یک ساله «استبداد صغیر» است.
امید است که مقبول علاقه مندان افتد و خوانندگان عزیز پس از مطالعه نگارنده را به موارد اشتباه مطلع سازند.
1- نهضت مشروطیت
نهضت آزادی خواهی، ضد استبدادی و ضد استعماری مشروطیت، که پس از پذیرش اسلام، درخشان ترین رویداد سیاسی – اجتماعی ایران محسوب می گردد، از نخستین سال های سلطنت ناصرالدین شاه اندک اندک آغاز شد و تا پایان حکومت قاجاریان ادامه یافت.
هدف مردم مسلمان که عقب ماندگی کشور و فساد وستم شاهان قاجار و سلطه بیگانگان به جان آمده بودند، آن بود که با این نهضت از بند حاکمان ظالم و سلطه آن ها، رهائی یابند و قوانین اسلام را به اجرا در آورند.
از عوامل متعددی که، در کنار رهبری روحانیان و روشنفکران آگاه و دلسوز، به بیداری مردم انجامید می توان به این موارد اشاره کرد: انتشار روزنامه و کتب مذهبی، ورود مظاهر تمدن غرب از قبیل تلگراف، برق، دوربین عکاسی و تلسکوپ، تاسیس مدرسه نظام، آموزش و رواج زبآن های خارجی، رونق علوم جدید، ورود صنایع نوین مانند ذوب آهن و مس، پارچه بافی، کبریت سازی، ایجاد کارخانه تفنگ سازی و ... .
در این میان عواملی وجود داشت که بر شتاب این نهضت افزود. این عوامل به طور خلاصه عبارتند از:
-واگذاری امتیاز به بیگانگان و استقراض های فراوان از آن ها؛
-ستم و بی عدالتی بی اندازه حاکمان و درباریان؛
-فساد فراگیر و هرج و مرج در کشور.
نهضت مشروطیت ایران سر انجام با صدور فرمان مشروطیت در سال 1324هـ.ق به پیروزی نهایی نزدیک شد و نتایج درخشانی نیز در پی داشت، ولی متاسفانه به علل متعددی– که ما به برخی از آن ها اشاره خواهیم کرد – به نتیجه کامل نرسید و با موانع فراوانی برخورد کرد!.
یکی از مواردی که در روند این نهضت وقفه ایجاد کرد و تا مدتی باعث دور ماندن اهداف مردم در مبارزه گردید، دورانی است که از به توپ بستن مجلس در تیر ماه 1287هـ. ش آغاز می شود و در تیر ماه 1288هـ.ش(حدود 1 سال) با پناهنده شدن محمدعلی شاه به سفارت روس پایان می پذیرد. این دوران را « استبداد صغیر» نامیده اند .
هر چند که دوره استبداد صغیر محمدعلی شاهی دوره سرکوب جنبش مشروطه بود، اما مجاهدت‌های سرداران و ملت مقاوم ایران از بختیاری‌های دلاور گرفته تا آذری‌های سلحشور در نهایت با تسخیر پایتخت به دست مشروطه خواهان پایان یافت و محمدعلی شاه به سفارت روسیه پناهنده شد و به او اجازه داده شد تا از کشور خارج شده و به بندر ادسا در روسیه بگریزد.
2- محمدعلی شاه در رأس قدرت
پس از مرگ مظفرالدین شاه، فرزندش محمدعلی میرزا در سال 1285 هـ.ش برابر 1324 هـ.ق تاج گذاری نمود. اگر چه او در دوران ولی عهدی خود و حتی پس از نشستن بر تخت سلطنت موافقت خود را با مشروطیت و تخفیف ظلم و ستم و اجرای قانون اساسی اعلام کرده بود، اما پس رسیدن به حکومت، تلاش های مخفیانه و علنی را برای نابودی آن به دلیل وابستگی مطلق به روسیه و عدم اطمینان به سران مشروطه و مجلس آغاز کرد.
از سوی دیگر، طبیعت مستبد او مانع از آن بود که دست از حکومت مطلقه شاهی بکشد و تسلیم خواست مردم و علمای دین به عنوان نمایندگان مجلس شورای ملی بشود. (1)
او بی اعتنائی خود به مشروطیت و نماینگان مجلس را ابتدا در مراسم تاج گذاری آشکار ساخت، زیرا در آن مراسم با اینکه از بزرگان و نمایندگان خارجی دعوت شده بود ولی از نمایندگان مجلس شورا هیچ گونه دعوتی به عمل نیامده بود و یکی از آزادی خواهان در مجلس گفت: «سلطان ملت است و باید از طرف ملت تاج شاهی بر سرش گذاشته شود». (2)
اما افکار و اندیشه های شاه با این سخنان خیلی فاصله داشت او ملت را برده خود می پنداشت و آن ها را لایق برای مداخله در امور کشور و مشورت در سیاست و تصمیم گیری نمی دانست.
جالب اینکه وقتی صدر اعظم تاج شاهی را وارونه بر سر شاه گذاشت، نمایندگان مجلس آن را به فال بد گرفتند و حتی بعضی از نمایندگان معتدل نتوانستند سکوت کنند و اظهار داشتند: اطراف شاه را کسانی گرفته اند که راضی به پیشرفت کشور نیستند و نمی خواهند، قانون در مملکت حکم فرما گردد و این سخنان را علی رغم ترس و محافظه کاریشان ابراز می کردند. (3)
ادامه در لینک اصلی
