منزوی یا بیمار بودن امام سجاد (ع) تصوری عوامانه و غلط است

حجت‌الاسلام جعفری فراهانی:

منزوی یا بیمار بودن امام سجاد (ع) تصوری عوامانه و غلط است 

حضرت امام علیّ بن الحسین، ملقّب به سجّاد و زین العابدین (ع) در نیمه جمادی الآخر سال 38 هجری (به قولی 36 هجری)، در مدینه منوره به دنیا می‌آیند و مدت عمر شریف و زندگی ایشان 57 سال بود که مدت 2 سال را در کنار جد بزرگوارشان، حضرت علی‌بن‌ابی‌طالب (ع) و مدت 10 سال در زمان عموی ارجمندش، حضرت امام حسن مجتبی (ع) و 10 سال هم با پدر بزرگوارشان، حضرت سیّدالشهداء (ع) بودند. این امام بزرگوار در واقعه تاریخی عاشورا، در کنار امام‌حسین (ع) حضور داشتند که به دلیل بیماری (تب شدید)، نتوانستند در جنگ شرکت کنند. امام چهارم، با رفتارها و روشنگری‌های دقیق خود در قالب دعا و بیان حقوق، درصدد حل مشکلات و بیماری‌های فرهنگی و اجتماعی زمان خود برآمدند که به دست خلفای ناصالح و ستمگر و کارگزاران بد رفتار آنها به وجود آمده بود. این سیره و عمل امام سجاد‌(ع) در واقع، یک جهاد فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بود که باید، شیعیان به خوبی با زوایای پنهان آن آشنا شوند.

خبرگزاری شفقنا در گفت و گویی با حجت الاسلام عباس جعفری فراهانی به نقش این امام بزرگوار در قبل و بعد از واقعه خونین عاشورا پرداخته است.

حجت‌الاسلام جعفری فراهانی، پژوهشگر امور دینی در گفت‌وگو با شفقنا اظهار کرد: یکی از موضوعات مطرح در مورد امام‌سجاد‌(ع) منزوی بودن یا بیمار بودن ایشان است که این تصوری عوامانه، سطحی و غلط است؛ زیرا این افراد مقام امامت را نمی‌شناسند. کسی که به عنوان امام معرفی می‌شود باید از یک سری صلاحیت‌ها و شایستگی‌هایی برخوردار باشد، مانند: علم و دانش فراوان از یک طرف و شناخت مشکلات و زوایای پنهان حوادثی که در جامعه رخ می‌دهد. مقام امام معصوم‌(ع) بسیار بالاست (بسیار بالاتر از درک و فهم ما مردم) و این مقام در همه ائمه وجود داشته است. امامان‌(ع) مقام عصمت داشته اند، فرقی هم بین ائمه معصومین (ع) وجود نداشته است (در حدیث آمده: کلّهم نورٌ واحدٌ ...). آنچه متفاوت است زمان‌ها و مکان‌ها و موقعیت‌هایی است که امامان در آن قرار می‌گرفتند و باعث می‌شد که یک صفت و ویژگی و رفتار خاص و بارز خود را نشان دهد. به تعبیر مقام معظم رهبری (در کتاب انسان 250 ساله)، دوران زندگانی و سیره و رفتار امامان معصوم‌(ع) پس از رحلت پیامبر‌اکرم‌(ص) تا آغاز غیبت کبری، که حدود 250 سال می‌شود مانند زندگی یک انسانی است که به این مقدار عمر کرده و در هر مدت از زندگانی اش، رفتار خاصی با توجه به شرایط زمان و مکان و ویژگی‌های آن انجام داده است.

حجت‌الاسلام جعفری فراهانی افزود: مثلاً اتفاقاتی که در زمان امام‌علی‌(ع) رخ داد فقط مخصوص زمان ایشان بود. پس ایشان با همان علم و دانش تصمیم‌گیری می‌کردند که امام‌حسن (ع) و امام‌حسین‌(ع) و مابقی ائمه‌(ع) در زمان خود و با شرایط زمان خودشان. نکته حائز اهمیت این است که باید توجه به مقام امام داشت که متأسفانه خیلی از افراد در قضاوت‌ها، به این نکته توجه ندارند. امام‌سجاد‌(ع) با شرایطی که در آن قرار داشتند بهترین و کامل‌ترین سیره و رفتار را از خود نشان دادند، که اگر غیر از این بود باید در مقام امام شک می‌کردیم. او با اشاره به این نکته که در زمان واقعه عاشورا، هیچ وظیفه ای از جهت امامت بر عهده امام سجاد (ع) نبوده، تصریح کرد: تا زمانی که امام قبلی حضور دارد تمام رفتارهای او برای همه شیعیان و حتی امام بعدی حجت است، امام‌سجاد (ع) هم به عنوان یکی از شیعیان و یاران امام‌حسین (ع)، موظف به اطاعت از امام زمان خود، یعنی حضرت امام‌حسین (ع) بودند و باید رفتارهای امام را اطاعت می‌کردند. لذا وظیفه امامت بر عهده ایشان نبوده است. البته یکی از وظایف خاص امام‌سجاد (ع) این بوده که در آن زمان طوری رفتار کنند که بعد از شهادت پدرشان مسوولیت امامت را بر عهده بگیرند. لذا امام‌سجاد (ع) بنا بر مصلحت و تقدیر خاص الهی، از شب عاشورا، دچار تب شدید و سختی شدند تا نسل امامت باقی بماند و وظیفه جهاد از ایشان ساقط بود. امام موظف بودند در خیمه بمانند و شاهد و ناظر اتفاقات باشند تا بعد از شهادت پدر بزرگوارش، هدایت و رهبری و امامت شیعیان و جامعه را به دست بگیرند. این پژوهشگر دینی با تأکید بر اینکه قبل از شب عاشورا، هیچ گونه بیماری در امام دیده نمی‌شد گفت: ایشان در تمامی‌مراحل از شروع هجرت امام‌حسین (ع) از مدینه به مکّه و از آنجا به عراق و یاری خواستن حضرت اباعبدالله (ع) از مردم روستاها و شهرها، مانند سایر اصحاب و یاران ایشان، امام‌حسین (ع) را یاری و در ماموریت‌ها حضور داشتند.

حجت‌الاسلام جعفری فراهانی، علت وقوع این اتفاقات در کربلا و بعد از آن را دور ماندن مردم و جامعه اسلامی‌زمان امام حسین (ع) از فرهنگ ناب اسلامی ‌زمان پیامبر (ص) دانست و افزود: از یک جهت، معارف قرآنی و سنت صحیح نبوی‌(ص) از واقعیت خودشان دور شده و برخی بلکه اکثر مردم به معارف قرآنی از عمق جان به باور نرسیده بودند. از طرف دیگر، افرادی که از طرف مردم (به طور غیر‌واقعی)، زمام حکومت را به دست گرفته بودند به دستورات قرآنی و سنت پیامبر (ص) عمل نکرده و باعث شدند که مردم به راه انحراف از مسیر حق و قرآن کشیده شوند و از منظر اعتقادی نیز دچار مشکل شدند. از سوی دیگر، مسایلی مانند دنیا گرایی در اثر فتوحات زیادی که در زمان خلفاء، پیش آمد باعث شد مردم دچار نوعی فراموشی از خدا و آخرت شوند. مشکل دیگر حاکمین فاسد و جنایتکاری مانند عبیدالله بن زیاد و عمر بن سعد بود که با زور سلاح و تهدید مانع شدند تا مردم وارد صحنه شوند. چنان که، وقتی عبیدالله بن زیاد وارد کوفه شد، چنان وحشتی را بین مردم ایجاد کرد و باعث شد همه افراد در خانه‌ها بمانند و نماینده امام‌حسین (ع) حضرت مسلم بن عقیل، تنها ماند. در واقع امام سجاد (ع) با چنین مردمی ‌رو به رو بودند و شاهد حادثه جان سوز عاشورا و شهادت سیدالشهداء‌(ع) و اصحاب و یاران ایشان در روز دهم محرم سال 61 هجری بودند. بعد از این واقعه رفتار امام سجاد‌(ع) بسیار حساب شده بود تا توانست بخشی از افکار مردم را آگاه کند و نگذاشت کلیات قرآن و سنت نبوی‌(ص) فراموش شود.

این محقق دینی اظهار کرد: امام‌سجاد (ع) نقش مهمی‌در معالجه و درمان مشکلات فرهنگی اجتماعی و سیاسی مردم انجام دادند. ابتداء امام‌چهارم (ع) مردم را به جایگاه قرآن و اهل‌بیت‌(ع) سوق می‌دهند. مثلاً در مجلس ابن زیاد در مسجد کوفه، وقتی اسرا را همراه با سرهای مقدس شهدا وارد کردند. ابن زیاد (لع)، امام زین العابدین (ع) را با ضعف و بیماری می‌بیند از او می‌پرسد که تو کیستی؟ امام خود را معرفی می‌کند می‌گوید: من علی بن الحسین هستم. در اینجا ابن زیاد می‌گوید آیا خدا علی بن الحسین را نکشت؟ امام فرمود: «من برادری به نام علی بن الحسین داشتم که مردم او را کشتند». ابن زیاد گفت: خدا او را کشت. در پاسخ امام، آیه قرآن «الله یتوفّی الأنفس حین موتها» [ سوره زمر/ 42] را تلاوت می‌کنند که خداوند جان بندگان را می‌گیرد و آنها را می‌میراند، این استشهاد امام از قرآن، هشداری است برای مردم که توجه به معنای قرآن و تفسیر و تاویل آن بکنند. امام با خواندن این آیه به مردم یادآوری می‌کند که من (از نسل پیامبر و اهل بیت او) مفسر قرآن و روشن‌کننده رخدادها هستم. یعنی مرگ و مردن در دست خداوند است و نه بندگان او، آن طوری که عبیدالله بن زیاد (لع) مطرح می‌کند.

حجت‌الاسلام جعفری فراهانی افزود: در شام (دمشق) هم، وقتی اسرا را وارد می‌کردند، مردی شامی‌می‌گوید: خدا را شکر، که شما را هلاک کرد و امیر (یزید) را بر شما پیروز کرد! امام با شنیدن این سخن می‌فرمایند:« آیا قرآن خوانده‌ای»؟ گفت: آری. امام فرمود: «آیا این آیه را خوانده‌ای؟ قل لا اسئلکم علیه اجراً الاّ المودّه فی القربی...» [سوره شوری /23] ، [امام (ع) آیات سوره اسرا / 26، سوره انفال آیه 41، سوره احزاب /33، ... را هم می‌خواند]. مرد می‌پرسد: این آیات چه ربطی به شما دارد؟ امام می‌فرماید:« ما مصداق این آیات هستیم...». یعنی امام در هر فرصتی که به دست می‌آورد به مردم حقایق قرآنی و مصادیق اهل بیت (ع) را یادآوری می‌کنند. به این شکل امام سجاد‌(ع) حرکت فرهنگی خود را شروع کردند و به مردم یادآوری کردند که شما ظواهر قرآن و حوادث را می‌بینید و به مصادیق واقعی آن توجه نمی‌کنید!

او در ادامه تصریح کرد: در مجلس یزید وقتی اسراء را به کاخ او می‌برند، یزید با غرور و نکبت اشعاری می‌خواند! امام سجاد‌(ع) در مقابل او آیات 22 و 23 سوره حدید و بعد آیه 30 سوره شوری را می‌خواند. برای اینکه به یزید (لع) یادآوری کند که این بلاها را خداوند بر ما نیاورده است و این به دلیل ظلم و ستمی‌است که از سوی حاکمان فاسد و مردم نادان در جامعه رواج یافته و چشم همه را کور کرده است. مردم از شنیدن آیات قرآن و بیان زیبای امام‌(ع) به فکر فرو می‌روند و به تبلیغات یزید شک می‌کنند. یزید به خطیب درباری دمشق دستور داد تا به فراز منبر رفته و جریان کربلا را بیان کند. او سخنانی در مدح حاکمان بنی امیه و بدگویی از بنی‌هاشم و امام‌حسین (ع) ایراد کرد که امام سجاد (ع) شدیداً به او اعتراض نمود و درخواست کرد تا به منبر برود که با اصرار مردم، حضرت با کمال قدرت و فصاحت و بلاغت شروع به سخن و خطبه کرد.

این پژوهشگر دینی با اشاره به فرازی از سخنان امام سجاد (ع) در مجلس یزید که به طور مفصل ایراد فرمود: «... ای مردم ما را بشناسید. ما افرادی هستیم که خداوند متعال، به ما اهل بیت پیامبر (ص)، شش فضیلت علم، حلم، گشاده رویی، فصاحت، شجاعت و محبت در دل‌های مردم را داده است و هفت فضیلت دیگر که ما از خاندان پیامبر و علی بن ابی طالب هستیم و جعفر طیار، حمزه سید الشهداء، فاطمه بتول و امام حسن و امام حسین از ماست.»...

او گفت: هدف امام از نقل این جملات این است که به مردم این آگاهی را بدهد که شما دچار غفلت شده‌اید و اهل‌بیت پیغمبر (ع) و ارزش آنها را نمی‌شناسید. از طرف دیگر به مردم هشدار داد که تحت تأثیر تبلیغات سوء بنی امیه و یزید قرار نگیرید و بیدار شوید. با این روشنگری به موقع، یزید تحمل از دست داد و دستور داد موذن اذان بگوید... .

این محقق دینی با اشاره به اینکه به دلیل خفقان شدید در زمان امام سجاد (ع)، ایشان برای آگاهی دادن به جامعه، راه دعا و راز و نیاز و عبادت و سجده برای خدا و… را در پیش گرفتند، افزود: البته دعا و عبادت، یک معرفت و حقیقتی هست که در همه صحنه‌ها اثرگذار است. این راه و روش، یک جهاد فکری و دینی بزرگی است که امام انتخاب کردند. در این دعاها معارف بسیار زیادی نهفته است. در برخی از آنها اهل‌بیت پیغمبر(ص) را به وسیله صلوات کامل و غیر ابتر(اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد) به مردم معرفی می‌کردند. امام در دعاهای خود بر ظالمین لعن و نفرین می‌فرستد و برای مظلومین دعا می‌کند و توجه مردم را به مساله توبه، مساله امر به معروف و نهی از منکر و حفظ حدود الهی، جهاد در راه خدا، مبارزه با ظلم و ستم و خرافاتی که بین مردم وجود داشت، نهی اینکه مردم جلوتر از امام حرکت کنند و نهی از فاصله گرفتن از امام و حجت الهی را توصیه می‌کنند.

حجت‌الاسلام جعفری فراهانی تصریح کرد: البته دعاهای دیگر مانند دعای ابوحمزه ثُمالی (سحرهای ماه رمضان) و دعای مکارم الأخلاق و … از جمله دعاهایی هستند که با معرفی معارف بالای دین به مردم و آگاهی رساندن به جامعه از طرف امام سجاد (ع) استفاده می‌شد. هم چنین رساله حقوقی که از امام‌سجاد‌(ع) به جا مانده است حاوی 51 حق است که امام بیان می‌کند. مانند حق حاکم بر مردم، حق مومنین، حق امام معصوم و حق پدر و مادر و... که بسیار جالب و ظریف به آن پرداخته شده است. این محقق دینی در پاسخ به این سوال که آیا امام سجاد (ع) در دعاهای خود اشاره‌ مستقیمی‌به مساله عاشورا داشته‌اند گفت: اشاره مستقیم در دعاها دیده نشده است اما، ایشان با لعن و نفرین به ظالمین اهل‌بیت‌(ع) و با ذکر فضایل آنها اشاراتی غیر مستقیم به ظلم و ستمی‌که بر اهل بیت پیامبر‌(ص) و سیدالشهداء (ع) در کربلا شد داشتند.

او در پاسخ به این سوال که نظر امام سجاد‌(ع) در مورد قیام مختار، توابین و شورش زُبیریان در مکه و خوارج چه بوده تصریح کرد: امام زین العابدین‌(ع) بعد از واقعه عاشورا، به بازماندگان خانواده‌های واقعه عاشورا، حَرّه و‌... ‌کمک می‌کردند. در روایات تاریخی، اصل این حرکت (توابین به رهبری سلیمان بن صُرد خُزاعی) از جانب امام نهی نشده است. البته چون توّابین در کوفه بودند و به امام‌سجاد‌(ع) هم با وجود اختناق و فشار مأموران یزید (لع) دسترسی نداشتند که بخواهند از ایشان دعوت کنند، ولی در منابع تاریخی، مخالفتی از امام دیده نشده است. در مورد قیام مختار هم گفته می‌شود، مختار هم زمان، به امام سجاد‌(ع) و محمد بن حنفیه (عموی حضرت)، نامه نوشت. اما امام سجاد‌(ع) پاسخی به نامه مختار نداد ولی گفته می‌شود، محمد بن حنفیه به نامه مختار، پاسخ مثبت داد. از طرفی در کتب رجالی شیعه، به روایاتی استناد می‌شود که هنگامی‌که مختار سر ابن زیاد، خولی و شمر را به مدینه فرستاد، لبخندی که تا آن روز از امام دیده نشده بود بر لبان حضرت می‌نشیند و خدا را شکر و سجده و برای مختار دعا و طلب خیر می‌کنند. در بعضی روایات از سوی امام باقر‌(ع) و امام صادق (ع) هم نقل شده است که از بدگویی مختار نهی نموده و رحمت الهی را برای مختار خواسته اند اما در باره شورش عبدالله بن زبیر، باید بگوییم که به هیچ وجه امام زین‌العابدین (ع) آنها را قبول نداشتند.

حجت‌الاسلام جعفری فراهانی در پایان گفت: به طور خلاصه امام‌سجاد‌(ع) نقش بسیار جدی و تأثیر‌گذاری داشتند و آن را در قالب: 1- تبیین فرهنگ و اندیشه اصیل و ناب اسلامی‌و قرآنی در مبارزه با گروه شکاکان به صورت پند و اندرز، دعا و … ، 2- تبیین و تثبیت جایگاه و اهمیت اهل‌بیت‌(ع) و امامت با استناد به آیات قرآن و روایات تاریخی از سیره و رفتار پیامبر و پدرانش، 3- احیای فقه شیعه و اهل‌بیت‌(ع) در برابر آرای فقهای سبعه (هفت گانه) مدینه … ، 4- دفاع فرهنگی از معارف اسلامی ‌در جهت مبارزه با غُلات، جبرگرایی، مشبّهه، عالمان سوء و درباری مانند زُهری و عُباد بصری و در نهایت، 5- حفظ دستاوردهای نهضت تاریخی و پر رمز و راز پدر بزرگوارش در عاشورای خونین کربلای سال 61 هجری ایفا نمودند. به یک معنا، امام سجاد (ع) موفق شدند از بهم پاشیدگی و متلاشی شدن مکتب و معارف نورانی اهل بیت عصمت و طهارت (ع) جلوگیری نمایند که این خدمت بسیار ماندگار و بزرگی به اسلام، مسلمانان و جهان بشریت است. در انتها، علاقه مندان و دوست داران پژوهش را به مطالعه منابع خوبی که در این باره تألیف شده، از جمله کتاب ارزشمند «جِهاد الإمام السجاد، علی‌بن‌الحسین‌(ع)» اثر محقق توانا، علامه سید‌ محمدرضا الجلالی‌ الحسینی از منشورات مجمع جهانی اهل‌بیت‌(ع) ارجاع می‌دهم.

--------------------------------------------------------------------------------------------------

منبع: http://mardomsalari.com/Template1/News.aspx?NID=232644